GENELGE
(2013/2)
2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun Ek 7 nci maddesine dayanılarak hizmete açılan Özel Bakım Merkezlerinde bakım altında bulunan engellilere, insan haysiyet ve vakarına yaraşır şekilde hizmet sunulması esastır. Ancak Bakanlık tarafından oluşturulan denetim ve değerlendirme komisyonları marifetiyle Özel Bakım Merkezlerinde yapılan denetimlerde, engellilere yönelik sunulan bakım hizmetlerinde gerekli hassasiyetin gösterilmediği engellilerin olumsuz fiziki koşullarda kaldıkları ve bazı merkezlerde engellilerin ihmal ve istismar riski altında bulundukları görülmüştür.
Bu nedenle aşağıda belirtilen hususlara açıklık getirilmesi gerektiği değerlendirilmiştir.
I- Özel Bakım Merkezlerinde koruma ve bakım altında bulunan engellilerin temel hak ve özgürlükleri açısından Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat incelendiğinde;
Anayasa'nın 17 nci maddesinde; "...Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz... " ve
Anayasa'nın 61 inci maddesinde; "...Devlet, engellilerin korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır...
Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır... " hükümleri yer almaktadır.
Ayrıca, Anayasa'nın 90 ıncı maddesinin son fıkrasında yer alan; "Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. "Hüküm çerçevesinde ülkemizin taraf olduğu ve usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası sözleşmelerden;
İnsan Hakları Sözleşmesinin İşkence Yasağı başlıklı 3 üncü maddesi; "Hiç kimse işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz." Hükmünü,
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi'nin:
İşkenceye veya Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muameleye veya Cezaya Maruz Kalmamak başlıklı 15 inci maddesi;
"1. Hiç kimse, işkenceye veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya maruz kalmamalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin işkenceye veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya karşı diğerleriyle eşit bir şekilde korunmasını sağlamak için, etkili tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri almalıdır. " Hükmünü.
Sömürüye, Şiddete ve İstismara Maruz Kalmamak başlıklı 16 ncı maddesi;
"1. Taraf Devletler, engellileri evin içinde ve dışında sömürünün, şiddetin ve istismarın bunların cinsiyete yönelmiş hali dahil her biçiminden korumak için uygun tüm yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaşa uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, şiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, şiddetin ve istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler, koruma hizmetlerinin yaş, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler, sömürünün, şiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için engellilere hizmet etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkili bir şekilde denetlenmesini sağlamalıdır
.
4. Taraf Devletler, koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında gerçekleşenler dâhil olmak üzere, sömürünün, şiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin mağduru olan engellilerin fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak iyileşmesi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden bütünleşmesini sağlayıcı uygun tüm tedbirleri almalıdır. Söz konusu iyileşme ve yeniden bütünleşme kişinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine kcn'uşmasını sağlamalı ve yaşa ve cinsiyete ilişkin özel ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.
5. Taraf Devletler, engellilere karşı sömürü, şiddet ve istismar vakalarının teşhisini, soruşturulmasını ve gerekli hallerde kovuşturulmasını sağlamak için kadın ve çocuk merkezli yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikaları yürürlüğe koymalıdır. " Hükmünü,
Kişinin Bütünlüğünün Korunması başlıklı 17 nci maddesi; "Engelli her kişi, beden ve ruh bütünlüğüne diğerleriyle eşit bir şekilde saygı duyulması hakkına sahiptir. " Hükmünü amirdir.
Ayrıca, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu'nun Genel Esaslar Başlıklı 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının;
(ı) bendinde; "Korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç kişilere hizmet sunumu insan haysiyet ve vakarına yaraşır şekilde yerine getirilir. "
(I) bendinde; "Muhtaç, engelli ve yaşlıların hayatlarını sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmesi, muhtaç engellilerin toplum içinde kendi kendilerini idare edebilecek ve üretken hale gelebilecek şekilde bakım ve rehabilitasyonlarının yapılması, bunlardan tedavisi mümkün olmayanların sürekli bakım altına alınması amacıyla gerekli her türlü tertip ve tedbir alınır. " hükümlerine,
Aynı maddenin engellilere yönelik hizmetlerin yürütülmesine ilişkin genel esasları düzenleyen ek fıkrasının;
(b) bendinde; "Bilgi, hizmet ve fiziksel çevre koşullarının engelliler için ulaşılabilir hâle getirilmesi."
(e) bendinde; "Engellilerin sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunması, aile hayatı ve kişisel bütünlükleri ile kültür, eğlence, spor ve din alanlarına tam katılımlarının sağlanması. " hükümlerine,
Ayrıca; 5378 Sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun'un genel esaslar başlıklı 4 üncü maddesinin (a) fıkrasında; "Devlet, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, engellilerin ve engelliliğin her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirir. Engelliler aleyhine ayrımcılık yapılamaz; ayrımcılıkla mücadele engellilere yönelik politikaların temel esasıdır. " Hükmüne,
Yer verildiği görülmektedir.
Yukarıda zikredilen hükümler birlikte değerlendirildiğinde; gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri tarafından bakıma muhtaç engellilere hizmet vermek üzere ruhsatlandırılan özel bakım merkezlerinde kalanlara yönelik, işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele, tehdit veya baskı ya da özgürlüğün keyfî engellenmesini de içeren, fiziksel, cinsel, tıbbi, psikolojik veya ekonomik açıdan zarar verecek her türlü tutum ve davranışın uygulanmaması için merkezce gerekli tedbirlerin alınmadığının denetim raporu ile tespit edilmesi halinde:
1) İhmali görülenler hakkında yetkili Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması,
2) Özel bakım merkezinin kapatılması,
3) Denetimde ihmali görülenler hakkında adli, idari ve disiplin yönünden gerekli işlemlerin başlatılması ve Bakanlığa bilgi verilmesi,
II- Özel Bakım Merkezlerinin iller tarafından yapılacak denetiminde Vali Yardımcısının başkanlığında, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü veya İl Müdür Yardımcısı, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğünde görevli mesleki personel, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden Mimar, Sağlık İl Müdürlüğünden Doktor ve Hemşire, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğünden Gıda Mühendisi/Ziraat Mühendisi ve İtfaiye Müdürlüğü personelinden komisyon oluşturulmasının sağlanması,
Özel Bakım Merkezleri Denetleme Komisyonu tarafından;
1) Özel Bakım Merkezinin en geç üç ayda bir denetiminin yapılması,
2) Yapılacak denetimlerin genelge ekinde yer alan kontrol anahtarına göre yapılması,
3) Denetim raporunun en geç üç işgünü içerisinde Valilik Makamına sunulması,
4) Denetim sonucunda görülen eksiklerin tespiti halinde Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği'nin yedinci bölümünde yer alan hükümler doğrultusunda işlem tesis edilmesi,
5) Açılış şartlarını kaybeden merkez hakkında açılış izin belgesinin iptali yönünde işlemlerin yapılması,
6) Denetim sonucunda kapatılması öngörülen merkezde bakım altında bulunan engellilerin bakım ihtiyaçlarının temini amacıyla ivedilikle Bakanlığa bilgi verilmesi,
III) Merkez kapasitelerinin, Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliğine göre zihinsel, bedensel ve ruhsal engel grupları, yaş ve cinsiyet durumları dikkate alınarak değerlendirilmesi ve merkez kapasitesinin anılan Yönetmeliğe uygun olmaması halinde açılış izin belgesinin buna göre düzenlenmesi,
IV) Konunun hassasiyetine binaen bizzat İl Müdürü tarafından mesai saatleri içerisinde ve dışında habersiz denetimler yapılması ve görülen eksikliklerin denetleme defterine kayıt edilmesi ve bahse konu eksikliklerin giderilmesi yönünde işlem tesis edilmesi,
V) Özel Bakım Merkezleri hakkında yapılan denetimler sonucunda tespit edilen eksiklikler ile ilgili gereğinin yerine getirilip getirilmediğinin Bakanlık denetim elemanlarınca yapılan denetimlerde titizlikle değerlendirilmesi, gereğini yerine getirmeyen ilgili personel hakkında yasal işlem başlatılması,
VI) Özel Bakım Merkezlerinde kalan engelliler ve engelli ile iletişim halinde olan engelli aileleri/yakınları; evde bakım hizmet modelinden yararlanılması veya engellinin iletişim halinde olduğu yakınlarının bulunduğu Resmi Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri veya Özel Bakım Merkezlerinden birisine yerleştirilmesi konusunda mesleki çalışma yapılması,
VII) Özel Bakım Merkezlerinde kalan engellilerin Bakanlık Yönetim Bilişim Sistemine (YBS) girişlerinin en geç bir ay içerisinde yapılması, YBS girişleri yapılmayan engelli adına Özel Bakım Merkezine ödeme yapılmaması,
VIII) Türk Medeni Kanunu'nun 412 nci maddesine göre, vesayet makamının izni olmadıkça vesayet altındaki engellinin yerleşim yerinin değiştirilmemesi, vesayet makamının izni olmadan yerleşim yerinin değiştirildiğinin tespiti halinde yetkili vesayet makamına ihbarda bulunulması,
IX) Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği'nin 42. Maddesinde "Bakıma muhtaç engellilerden, her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle; kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3'ünden daha az olanların bakım ücreti Genel Müdürlükçe karşılanacak" hükmüne yer verildiğinden, özel bakım merkezlerinde kalan ve bakım ücreti Bakanlığımızca karşılanan bütün engellilerin, en geç bir ay içerisinde Bütünleşik Sosyal Yardım Bilgi Sistemi üzerinden gelir durumunun yeniden sorgulamasının yapılması,
Gerekmektedir.
Özel Bakım Merkezlerinin denetiminin yukarıda belirtilen usul ve esaslar dikkate alınarak yapılması ve uygulamanın bu doğrultuda yürütülmesini önemle rica ederim.
Fatma ŞAHİN
Bakan